Qazaxıstan və Qırğızıstan Çin mediasının diqqət mərkəzində olub, müəlliflər bu iki postsovet respublikasının "tarixən Tsin sülaləsinə aid Çin torpaqlarında" yerləşdiyini xatırladıblar. Nur-Sultan nəşri ölkənin ərazi bütövlüyünə təhdid kimi qiymətləndirib, Çinin Qazaxıstandakı səfirinə etiraz notası təqdim edildi. Bişkekdə isə güclü qonşu ilə vəziyyəti gərginləşdirməməyi üstün tutdular və çətin anda ondan kömək istədilər.
Çin Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi tərəfindən nəzarət edildiyi iddia edilən Çin KİV-də “Qazaxıstan Çinə qayıtmalıdır” və “Qırğızıstan Çin torpağı idi” başlıqlı məqalələri Nur Sultan və Bişkekdə qəzəbə səbəb oldu. Materialların mahiyyəti, keçmiş SSRİ respublikalarının müstəqillik qazandıqdan sonra niyə Çinin tərkibinə qayıtması barədə idi.
Qırğızıstanla bağlı məqalədə tarixi ekskursiyadan əlavə respublikanın iqtisadi vəziyyətinin təhlili də yer alıb. Müəllif bu qənaətə gəlir: "Qırğızıstan Çinin tərkibində çox zəngin yaşayırdı və indi dünyanın ən kasıb ölkəsidir - adambaşına düşən ÜDM-in həcmi 1000 dolları keçmir", - Azadlıq Radiosu (Azadlıq Radiosunun Qırğızıstan xidməti) Çin mediasına istinadən yazır.
Çin Xalq Respublikasının Səfiri Çjan Xiao Qazaxıstan Xarici İşlər Nazirliyinə dəvət edildi və bu məzmunun yayımlanmasının "dövlət başçıları tərəfindən 11 sentyabr 2019-cu ildə imzalanan Qazaxıstan Respublikası və Çin Xalq Respublikasının birgə bəyanatında əks olunan hərtərəfli strateji tərəfdaşlığın əbədi ruhuna" uyğun olmadığını bildirdi. Ümumiyyətlə sosial şəbəkələrdə aktiv olan və orada fikirlərini bölüşən Zhang Xiao bu dəfə hadisəyə münasibət bildirmədi.
Qazaxıstanın dünya iqtisadiyyatının quruluşunda Çin ABŞ-dan sonra ikinci güc olaraq qalır. Nur-Sultanın Çinə 11 milyard, Bişkekə isə 1.7 milyon dollar borcu var. Qazaxıstan notanı Çinə təhvil verə bilirsə, Bişkek Analitik Mərkəzinin direktoru Esen Usubaliyevin "Vestnik Kavkaza" saytına verdiyi açıqlamada "Qırğızıstan daha korrekt olmalıdır, çünki Çin yalnız qonşu deyil, həm də dost tərəfdaş ölkədir. Qırğızıstanda Qazaxıstanın sahib olduğu hava yastığı kimi mənbələr - neft və qaz yoxdur" deyə bildirir.
Buna görə, Bişkekdə, Çin qaynağında nəşrinə diqqət yetirməmək qərarına gəldilər. "Üstəlik, bu, ilk dəfə deyil ki, İnternetin Çin seqmentində Cungar xanlığına aid olduğu iddia edilən torpaqların qaytarılması mövzusunun qaldırılması, hər iki ölkənin milli-vətənpərvər dairələrində qızğın müzakirələrə səbəb olur. Ancaq bu cür məqalələrin görünməsinin Çin rəhbərliyindəki ya da Çin cəmiyyətinin əhvalın dəyişməsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur, çünki Çin ilə Orta Asiya ölkələri arasındakı sərhəd məsələsi Şanxay Beşliyinin (Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının sələfi) yaranması mərhələsində həll olundu. Təşkilatın yaradılması şərtlərindən biri də sərhəd məsələlərinin həll olunması idi. Beləliklə də, Çin “Rusiya imperiyasının zamanından qalan ərazi iddialarını uğurla yoluna qoydu”, analitik Usubaliyev vurğulayıb. Ekspert əmindir ki, heç kimin Qazaxıstan və Qırğızıstan ərazisinə girmək ehtimalı yoxdur. O, “Çin informasiya resursları iqtidara aid olduqları bildirilsə də, Çin Mərkəzi Komitəsinin rəsmi mövqeyi deyil. Çin, Qazaxıstan və Qırğızıstanda sərhəd müqavilələrinin bağlanmasından narazılıqlar var idi. Lakin, təkrar edirəm, narahatlıq üçün heç bir səbəb yoxdur, çünki Çin hökuməti bu nəşrlərlə bağlı deyil "dedi.
Üstəlik, Qırğızıstan Prezidenti Sooronbay Jeenbekov Çindən kredit borclarının ödənilməsi üçün vaxt istədi. "Virusun makroiqtisadi vəziyyətə mənfi təsirini nəzərə alaraq, Prezident Jeenbekov Qırğızıstanın Çinə olan xarici borcu üzrə ödənişlərin asanlaşdırılması və müddətinin uzadılması imkanlarının nəzərdən keçirilməsini təklif etdi" deyən Qırğızıstan rəhbərinin mətbuat xidməti, "Prezident Xi Jinping Bişkekin koronavirus infeksiyası ilə mübarizə səylərini dəstəklədiyini" bildirdi. Pekinin Bişkeklə razılaşıb-razılaşmayacağı hələ məlum deyil. Lakin kredit ödəmələrinin yükü hazırda respublika üçün dözülməzdir. Respublikanın xarici borcu 3,7 milyard dollardır.
"Çin həmişə kreditlərin ödənilməsi ilə bağlı məsələləri müzakirə etməyə açıq olduğunu bildirirdi. Pekin yalnız respublikadakı vəziyyət kritik olduğuna görə güzəşt edə bilər. Və kömək almaq şansımız var" Esen Usubaliyev dedi. Əlbətdə bu zəruri tədbirdir. COVID-19 pandemiyasının səbəb olduğu böhran səbəbindən təkcə son bir ayda Qırğızıstan büdcəsinə 6 milyard som az vəsait daxil oldu. Ümumilikdə, mütəxəssislərin fikrincə, ilin sonunda dəyən ziyan təxminən 40 milyard som ola bilər.
Qırğızıstan parlamentinin deputatı, keçmiş maliyyə naziri Akylbek Japarov qonşuların Qırğızıstan hökumətinin təklifini rədd etməyəcəyinə inanır: "Xaricə ödənilməli olan vəsaitin miqdarı 28 milyard somdur. Ödənişlərin bir il müddətinə təxirə salınmasını istəsək həm Çin, həm də digər ölkələr razılaşacaq Bu pul iqtisadiyyatı dəstəkləmək üçün saxlanılmalıdır ".
Çin KİV-ləri Qırğızıstan və Qazaxıstanı Çinin tərkibinə qayıtmağa çağırdı
Qazaxıstan və Qırğızıstan Çin mediasının diqqət mərkəzində olub, müəlliflər bu iki postsovet respublikasının "tarixən Tsin sülaləsinə aid Çin torpaqlarında" yerləşdiyini xatırladıblar. Nur-Sultan nəşri ölkənin ərazi bütövlüyünə təhdid kimi qiymətləndirib, Çinin Qazaxıstandakı səfirinə etiraz notası təqdim edildi. Bişkekdə isə güclü qonşu ilə vəziyyəti gərginləşdirməməyi üstün tutdular və çətin anda ondan kömək istədilər.
Çin Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi tərəfindən nəzarət edildiyi iddia edilən Çin KİV-də “Qazaxıstan Çinə qayıtmalıdır” və “Qırğızıstan Çin torpağı idi” başlıqlı məqalələri Nur Sultan və Bişkekdə qəzəbə səbəb oldu. Materialların mahiyyəti, keçmiş SSRİ respublikalarının müstəqillik qazandıqdan sonra niyə Çinin tərkibinə qayıtması barədə idi.
Qırğızıstanla bağlı məqalədə tarixi ekskursiyadan əlavə respublikanın iqtisadi vəziyyətinin təhlili də yer alıb. Müəllif bu qənaətə gəlir: "Qırğızıstan Çinin tərkibində çox zəngin yaşayırdı və indi dünyanın ən kasıb ölkəsidir - adambaşına düşən ÜDM-in həcmi 1000 dolları keçmir", - Azadlıq Radiosu (Azadlıq Radiosunun Qırğızıstan xidməti) Çin mediasına istinadən yazır.
Çin Xalq Respublikasının Səfiri Çjan Xiao Qazaxıstan Xarici İşlər Nazirliyinə dəvət edildi və bu məzmunun yayımlanmasının "dövlət başçıları tərəfindən 11 sentyabr 2019-cu ildə imzalanan Qazaxıstan Respublikası və Çin Xalq Respublikasının birgə bəyanatında əks olunan hərtərəfli strateji tərəfdaşlığın əbədi ruhuna" uyğun olmadığını bildirdi. Ümumiyyətlə sosial şəbəkələrdə aktiv olan və orada fikirlərini bölüşən Zhang Xiao bu dəfə hadisəyə münasibət bildirmədi.
Qazaxıstanın dünya iqtisadiyyatının quruluşunda Çin ABŞ-dan sonra ikinci güc olaraq qalır. Nur-Sultanın Çinə 11 milyard, Bişkekə isə 1.7 milyon dollar borcu var. Qazaxıstan notanı Çinə təhvil verə bilirsə, Bişkek Analitik Mərkəzinin direktoru Esen Usubaliyevin "Vestnik Kavkaza" saytına verdiyi açıqlamada "Qırğızıstan daha korrekt olmalıdır, çünki Çin yalnız qonşu deyil, həm də dost tərəfdaş ölkədir. Qırğızıstanda Qazaxıstanın sahib olduğu hava yastığı kimi mənbələr - neft və qaz yoxdur" deyə bildirir.
Buna görə, Bişkekdə, Çin qaynağında nəşrinə diqqət yetirməmək qərarına gəldilər. "Üstəlik, bu, ilk dəfə deyil ki, İnternetin Çin seqmentində Cungar xanlığına aid olduğu iddia edilən torpaqların qaytarılması mövzusunun qaldırılması, hər iki ölkənin milli-vətənpərvər dairələrində qızğın müzakirələrə səbəb olur. Ancaq bu cür məqalələrin görünməsinin Çin rəhbərliyindəki ya da Çin cəmiyyətinin əhvalın dəyişməsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur, çünki Çin ilə Orta Asiya ölkələri arasındakı sərhəd məsələsi Şanxay Beşliyinin (Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının sələfi) yaranması mərhələsində həll olundu. Təşkilatın yaradılması şərtlərindən biri də sərhəd məsələlərinin həll olunması idi. Beləliklə də, Çin “Rusiya imperiyasının zamanından qalan ərazi iddialarını uğurla yoluna qoydu”, analitik Usubaliyev vurğulayıb. Ekspert əmindir ki, heç kimin Qazaxıstan və Qırğızıstan ərazisinə girmək ehtimalı yoxdur. O, “Çin informasiya resursları iqtidara aid olduqları bildirilsə də, Çin Mərkəzi Komitəsinin rəsmi mövqeyi deyil. Çin, Qazaxıstan və Qırğızıstanda sərhəd müqavilələrinin bağlanmasından narazılıqlar var idi. Lakin, təkrar edirəm, narahatlıq üçün heç bir səbəb yoxdur, çünki Çin hökuməti bu nəşrlərlə bağlı deyil "dedi.
Üstəlik, Qırğızıstan Prezidenti Sooronbay Jeenbekov Çindən kredit borclarının ödənilməsi üçün vaxt istədi. "Virusun makroiqtisadi vəziyyətə mənfi təsirini nəzərə alaraq, Prezident Jeenbekov Qırğızıstanın Çinə olan xarici borcu üzrə ödənişlərin asanlaşdırılması və müddətinin uzadılması imkanlarının nəzərdən keçirilməsini təklif etdi" deyən Qırğızıstan rəhbərinin mətbuat xidməti, "Prezident Xi Jinping Bişkekin koronavirus infeksiyası ilə mübarizə səylərini dəstəklədiyini" bildirdi. Pekinin Bişkeklə razılaşıb-razılaşmayacağı hələ məlum deyil. Lakin kredit ödəmələrinin yükü hazırda respublika üçün dözülməzdir. Respublikanın xarici borcu 3,7 milyard dollardır.
"Çin həmişə kreditlərin ödənilməsi ilə bağlı məsələləri müzakirə etməyə açıq olduğunu bildirirdi. Pekin yalnız respublikadakı vəziyyət kritik olduğuna görə güzəşt edə bilər. Və kömək almaq şansımız var" Esen Usubaliyev dedi. Əlbətdə bu zəruri tədbirdir. COVID-19 pandemiyasının səbəb olduğu böhran səbəbindən təkcə son bir ayda Qırğızıstan büdcəsinə 6 milyard som az vəsait daxil oldu. Ümumilikdə, mütəxəssislərin fikrincə, ilin sonunda dəyən ziyan təxminən 40 milyard som ola bilər.
Qırğızıstan parlamentinin deputatı, keçmiş maliyyə naziri Akylbek Japarov qonşuların Qırğızıstan hökumətinin təklifini rədd etməyəcəyinə inanır: "Xaricə ödənilməli olan vəsaitin miqdarı 28 milyard somdur. Ödənişlərin bir il müddətinə təxirə salınmasını istəsək həm Çin, həm də digər ölkələr razılaşacaq Bu pul iqtisadiyyatı dəstəkləmək üçün saxlanılmalıdır ".
"Vestnik Kavkaza"
Tərcümə etdi: Ülviyyə Şükürova
Bölmənin xəbərləri